เตน สุทํ, ภนฺเต, เทวา ตาวติํสา อตฺตมนา โหนฺติ ปมุทิตา ปีติโสมนสฺสชาตา; ‘ทิพฺพา วต, โภ, กายา ปริปูเรนฺติ, หายนฺติ อสุรกายา’ติฯ

[295] ‘‘อถ โข, ภนฺเต, สกฺโก เทวานมินฺโท เทวานํ ตาวติํสานํ สมฺปสาทํ วิทิตฺวา อิมาหิ คาถาหิ อนุโมทิ –

‘โมทนฺติ วต โภ เทวา, ตาวติํสา สหินฺทกา;

ตถาคตํ นมสฺสนฺตา, ธมฺมสฺส จ สุธมฺมตํฯ

นเว เทเว จ ปสฺสนฺตา, วณฺณวนฺเต ยสสฺสิเน;

สุคตสฺมิํ พฺรหฺมจริยํ, จริตฺวาน อิธาคเตฯ

เต อญฺเญ อติโรจนฺติ, วณฺเณน ยสสายุนา;

สาวกา ภูริปญฺญสฺส, วิเสสูปคตา อิธฯ

อิทํ ทิสฺวาน นนฺทนฺติ, ตาวติํสา สหินฺทกา;

ตถาคตํ นมสฺสนฺตา, ธมฺมสฺส จ สุธมฺมต’นฺติฯ

‘‘เตน สุทํ , ภนฺเต, เทวา ตาวติํสา ภิยฺโยโส มตฺตาย อตฺตมนา โหนฺติ ปมุทิตา ปีติโสมนสฺสชาตา; ‘ทิพฺพา วต, โภ, กายา ปริปูเรนฺติ, หายนฺติ อสุรกายา’’’ติฯ

อฏฺฐ ยถาภุจฺจวณฺณา

[296] ‘‘อถ โข, ภนฺเต, สกฺโก เทวานมินฺโท เทวานํ ตาวติํสานํ สมฺปสาทํ วิทิตฺวา เทเว ตาวติํเส อามนฺเตสิ – ‘อิจฺเฉยฺยาถ โน ตุมฺเห, มาริสา, ตสฺส ภควโต อฏฺฐ ยถาภุจฺเจ วณฺเณ โสตุ’นฺติ? ‘อิจฺฉาม มยํ, มาริส, ตสฺส ภควโต อฏฺฐ ยถาภุจฺเจ วณฺเณ โสตุ’นฺติฯ อถ โข, ภนฺเต, สกฺโก เทวานมินฺโท เทวานํ ตาวติํสานํ ภควโต อฏฺฐ ยถาภุจฺเจ วณฺเณ ปยิรุทาหาสิ – ‘ตํ กิํ มญฺญนฺติ, โภนฺโต เทวา ตาวติํสา? ยาวญฺจ โส ภควา พหุชนหิตาย ปฏิปนฺโน พหุชนสุขาย โลกานุกมฺปาย อตฺถาย หิตาย สุขาย เทวมนุสฺสานํฯ เอวํ พหุชนหิตาย ปฏิปนฺนํ พหุชนสุขาย โลกานุกมฺปาย อตฺถาย หิตาย สุขาย เทวมนุสฺสานํ อิมินาปงฺเคน สมนฺนาคตํ สตฺถารํ เนว อตีตํเส สมนุปสฺสาม, น ปเนตรหิ, อญฺญตฺร เตน ภควตาฯ

‘‘สฺวากฺขาโต โข ปน เตน ภควตา ธมฺโม สนฺทิฏฺฐิโก อกาลิโก เอหิปสฺสิโก โอปเนยฺยิโก ปจฺจตฺตํ เวทิตพฺโพ วิญฺญูหิฯ เอวํ โอปเนยฺยิกสฺส ธมฺมสฺส เทเสตารํ อิมินาปงฺเคน สมนฺนาคตํ สตฺถารํ เนว อตีตํเส สมนุปสฺสาม, น ปเนตรหิ, อญฺญตฺร เตน ภควตาฯ

‘‘อิทํ กุสลนฺติ โข ปน เตน ภควตา สุปญฺญตฺตํ, อิทํ อกุสลนฺติ สุปญฺญตฺตํฯ อิทํ สาวชฺชํ อิทํ อนวชฺชํ, อิทํ เสวิตพฺพํ อิทํ น เสวิตพฺพํ, อิทํ หีนํ อิทํ ปณีตํ, อิทํ กณฺหสุกฺกสปฺปฏิภาคนฺติ สุปญฺญตฺตํฯ เอวํ กุสลากุสลสาวชฺชานวชฺชเสวิตพฺพาเสวิตพฺพหีน-ปณีตกณฺหสุกฺกสปฺปฏิภาคานํ ธมฺมานํ ปญฺญเปตารํ อิมินาปงฺเคน สมนฺนาคตํ สตฺถารํ เนว อตีตํเส สมนุปสฺสาม, น ปเนตรหิ, อญฺญตฺร เตน ภควตาฯ

‘‘สุปญฺญตฺตา โข ปน เตน ภควตา สาวกานํ นิพฺพานคามินี ปฏิปทา, สํสนฺทติ นิพฺพานญฺจ ปฏิปทา จฯ เสยฺยถาปิ นาม คงฺโคทกํ ยมุโนทเกน สํสนฺทติ สเมติ, เอวเมว สุปญฺญตฺตา เตน ภควตา สาวกานํ นิพฺพานคามินี ปฏิปทา, สํสนฺทติ นิพฺพานญฺจ ปฏิปทา จฯ เอวํ นิพฺพานคามินิยา ปฏิปทาย ปญฺญเปตารํ อิมินาปงฺเคน สมนฺนาคตํ สตฺถารํ เนว อตีตํเส สมนุปสฺสาม, น ปเนตรหิ, อญฺญตฺร เตน ภควตาฯ

‘‘อภินิปฺผนฺโน [อภินิปฺปนฺโน (ปี. ก.)] โข ปน ตสฺส ภควโต ลาโภ อภินิปฺผนฺโน สิโลโก, ยาว มญฺเญ ขตฺติยา สมฺปิยายมานรูปา วิหรนฺติ, วิคตมโท โข ปน โส ภควา อาหารํ อาหาเรติฯ เอวํ วิคตมทํ อาหารํ อาหรยมานํ อิมินาปงฺเคน สมนฺนาคตํ สตฺถารํ เนว อตีตํเส สมนุปสฺสาม, น ปเนตรหิ, อญฺญตฺร เตน ภควตาฯ

‘‘ลทฺธสหาโย โข ปน โส ภควา เสขานญฺเจว ปฏิปนฺนานํ ขีณาสวานญฺจ วุสิตวตํฯ เต ภควา อปนุชฺช เอการามตํ อนุยุตฺโต วิหรติฯ เอวํ เอการามตํ อนุยุตฺตํ อิมินาปงฺเคน สมนฺนาคตํ สตฺถารํ เนว อตีตํเส สมนุปสฺสาม, น ปเนตรหิ, อญฺญตฺร เตน ภควตาฯ

‘‘ยถาวาที โข ปน โส ภควา ตถาการี, ยถาการี ตถาวาที, อิติ ยถาวาที ตถาการี, ยถาการี ตถาวาทีฯ เอวํ ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปนฺนํ อิมินาปงฺเคน สมนฺนาคตํ สตฺถารํ เนว อตีตํเส สมนุปสฺสาม, น ปเนตรหิ, อญฺญตฺร เตน ภควตาฯ

‘‘ติณฺณวิจิกิจฺโฉ โข ปน โส ภควา วิคตกถํกโถ ปริโยสิตสงฺกปฺโป อชฺฌาสยํ อาทิพฺรหฺมจริยํฯ เอวํ ติณฺณวิจิกิจฺฉํ วิคตกถํกถํ ปริโยสิตสงฺกปฺปํ อชฺฌาสยํ อาทิพฺรหฺมจริยํ อิมินาปงฺเคน สมนฺนาคตํ สตฺถารํ เนว อตีตํเส สมนุปสฺสาม, น ปเนตรหิ, อญฺญตฺร เตน ภควตา’ติฯ

[297] ‘‘อิเม โข, ภนฺเต, สกฺโก เทวานมินฺโท เทวานํ ตาวติํสานํ ภควโต อฏฺฐ ยถาภุจฺเจ วณฺเณ ปยิรุทาหาสิฯ เตน สุทํ, ภนฺเต, เทวา ตาวติํสา ภิยฺโยโส มตฺตาย อตฺตมนา โหนฺติ ปมุทิตา ปีติโสมนสฺสชาตา ภควโต อฏฺฐ ยถาภุจฺเจ วณฺเณ สุตฺวาฯ ตตฺร, ภนฺเต, เอกจฺเจ เทวา เอวมาหํสุ – ‘อโห วต, มาริสา, จตฺตาโร สมฺมาสมฺพุทฺธา โลเก อุปฺปชฺเชยฺยุํ ธมฺมญฺจ เทเสยฺยุํ ยถริว ภควาฯ ตทสฺส พหุชนหิตาย พหุชนสุขาย โลกานุกมฺปาย อตฺถาย หิตาย สุขาย เทวมนุสฺสาน’นฺติฯ เอกจฺเจ เทวา เอวมาหํสุ – ‘ติฏฺฐนฺตุ, มาริสา, จตฺตาโร สมฺมาสมฺพุทฺธา, อโห วต, มาริสา, ตโย สมฺมาสมฺพุทฺธา โลเก อุปฺปชฺเชยฺยุํ ธมฺมญฺจ เทเสยฺยุํ ยถริว ภควาฯ ตทสฺส พหุชนหิตาย พหุชนสุขาย โลกานุกมฺปาย อตฺถาย หิตาย สุขาย เทวมนุสฺสาน’นฺติฯ เอกจฺเจ เทวา เอวมาหํสุ – ‘ติฏฺฐนฺตุ, มาริสา, ตโย สมฺมาสมฺพุทฺธา, อโห วต, มาริสา, ทฺเว สมฺมาสมฺพุทฺธา โลเก อุปฺปชฺเชยฺยุํ ธมฺมญฺจ เทเสยฺยุํ ยถริว ภควาฯ ตทสฺส พหุชนหิตาย พหุชนสุขาย โลกานุกมฺปาย อตฺถาย หิตาย สุขาย เทวมนุสฺสาน’นฺติฯ

[298] ‘‘เอวํ วุตฺเต , ภนฺเต, สกฺโก เทวานมินฺโท เทเว ตาวติํเส เอตทโวจ – ‘อฏฺฐานํ โข เอตํ, มาริสา, อนวกาโส, ยํ เอกิสฺสา โลกธาตุยา ทฺเว อรหนฺโต สมฺมาสมฺพุทฺธา อปุพฺพํ อจริมํ อุปฺปชฺเชยฺยุํ, เนตํ ฐานํ วิชฺชติฯ อโห วต, มาริสา, โส ภควา อปฺปาพาโธ อปฺปาตงฺโก จิรํ ทีฆมทฺธานํ ติฏฺเฐยฺยฯ ตทสฺส พหุชนหิตาย พหุชนสุขาย โลกานุกมฺปาย อตฺถาย หิตาย สุขาย เทวมนุสฺสาน’นฺติฯ อถ โข, ภนฺเต, เยนตฺเถน เทวา ตาวติํสา สุธมฺมายํ สภายํ สนฺนิสินฺนา โหนฺติ สนฺนิปติตา, ตํ อตฺถํ จินฺตยิตฺวา ตํ อตฺถํ มนฺตยิตฺวา วุตฺตวจนาปิ ตํ จตฺตาโร มหาราชาโน ตสฺมิํ อตฺเถ โหนฺติฯ

ปจฺจานุสิฏฺฐวจนาปิ ตํ จตฺตาโร มหาราชาโน ตสฺมิํ อตฺเถ โหนฺติ, สเกสุ สเกสุ อาสเนสุ ฐิตา อวิปกฺกนฺตาฯ

เต วุตฺตวากฺยา ราชาโน, ปฏิคฺคยฺหานุสาสนิํ;

วิปฺปสนฺนมนา สนฺตา, อฏฺฐํสุ สมฺหิ อาสเนติฯ

[299] ‘‘อถ โข, ภนฺเต, อุตฺตราย ทิสาย อุฬาโร อาโลโก สญฺชายิ, โอภาโส ปาตุรโหสิ อติกฺกมฺเมว เทวานํ เทวานุภาวํฯ อถ โข, ภนฺเต, สกฺโก เทวานมินฺโท เทเว ตาวติํเส อามนฺเตสิ – ‘ยถา โข, มาริสา, นิมิตฺตานิ ทิสฺสนฺติ, อุฬาโร อาโลโก สญฺชายติ, โอภาโส ปาตุภวติ , พฺรหฺมา ปาตุภวิสฺสติ; พฺรหฺมุโน เหตํ ปุพฺพนิมิตฺตํ ปาตุภาวาย, ยทิทํ อาโลโก สญฺชายติ โอภาโส ปาตุภวตีติฯ

‘ยถา นิมิตฺตา ทิสฺสนฺติ, พฺรหฺมา ปาตุภวิสฺสติ;

พฺรหฺมุโน เหตํ นิมิตฺตํ, โอภาโส วิปุโล มหา’ติฯ

สนงฺกุมารกถา

[300] ‘‘อถ โข, ภนฺเต, เทวา ตาวติํสา ยถาสเกสุ อาสเนสุ นิสีทิํสุ – ‘โอภาสเมตํ ญสฺสาม, ยํวิปาโก ภวิสฺสติ, สจฺฉิกตฺวาว นํ คมิสฺสามา’ติฯ จตฺตาโรปิ มหาราชาโน ยถาสเกสุ อาสเนสุ นิสีทิํสุ – ‘โอภาสเมตํ ญสฺสาม, ยํวิปาโก ภวิสฺสติ, สจฺฉิกตฺวาว นํ คมิสฺสามา’ติฯ อิทํ สุตฺวา เทวา ตาวติํสา เอกคฺคา สมาปชฺชิํสุ – ‘โอภาสเมตํ ญสฺสาม, ยํวิปาโก ภวิสฺสติ, สจฺฉิกตฺวาว นํ คมิสฺสามา’ติฯ

‘‘ยทา, ภนฺเต, พฺรหฺมา สนงฺกุมาโร เทวานํ ตาวติํสานํ ปาตุภวติ, โอฬาริกํ อตฺตภาวํ อภินิมฺมินิตฺวา ปาตุภวติฯ โย โข ปน, ภนฺเต, พฺรหฺมุโน ปกติวณฺโณ, อนภิสมฺภวนีโย โส เทวานํ ตาวติํสานํ จกฺขุปถสฺมิํฯ ยทา, ภนฺเต, พฺรหฺมา สนงฺกุมาโร เทวานํ ตาวติํสานํ ปาตุภวติ, โส อญฺเญ เทเว อติโรจติ วณฺเณน เจว ยสสา จฯ